Istorija sportskog biciklizma

Biciklistički sport sastoji se od profesionalnih i amaterskih trka koje se uglavnom održavaju u kontinentalnoj Evropi, Sjedinjenim Američkim Državama i Aziji. Rekreativna upotreba bicikla rasprostranjena je najviše u Evropi i SAD-u. Korištenje bicikla kao načina prevoza posebno je važno u ne-zapadnim i u bolje organizovanim zemljama. Neke od njih, poput Holandije, imaju široko rasprostranjenu i razvijenu mrežu biciklističkih staza duž cijele države.

Rana istorija sportskog biciklizma

Biciklizam kao sport službeno je započeo 31. maja 1868.  godine trkom na 1.200 metara između fontana i ulaza u park Saint-Cloud (u blizini Pariza). Pobjednik je James Moore, osamnaestogodišnji Englez koji je protjeran u Pariz. Zatim 7. novembra 1869. održana je prva trka od grada do grada između Pariza i Rouena. I na toj trci je Moore bio pobjednik, prešao je 135 km (84 milje) za 10 sati i 25 minuta, uključujući vrijeme provedeno pješačeći pored bicikla uz strmije terene. Iako su drumske trke postale uobičajne za svega nekoliko godina u kontinentalnoj Evropi, u Engleskoj su se pogoršani uslovi na putevima učinili neprimjerenima, pa se stoga tamošnji sport fokusirao na specijalizovane staze i vremenska ispitivanja.

U Sjedinjenim Američkim Državama prva zabilježena trka održana je 24. maja 1878. godine u Bostonu, dvije godine nakon starta profesionalnog bejzbola i trinaest godina prije nego što je izmišljena košarka. Gotovo sve prve američke trke su bile na ljudskom rukom napravljenim stazama. Na dužim trkama ponekad su se koristili pejsmejkeri na konjima, koji su velikom brzinom jahali ispred takmičara da održe i podignu tempo, a zatim odustajali. Do devedesetih godina 19. vijeka širom zemlje bilo oko 100 staza sa zemljanim, cementiranim ili drvenim stazama, uglavnom u velikim gradovima.

Više od 600 profesionalaca putovalo je u okviru državnog turnira, koji se kretao od Bostona do San Francisca. Takođe su se takmičili u gradovima kao što su St. Louis, Salt Lake City, Denver i Los Angeles. Sport je dobio ogromnu zainteresovanost javnosti 30. juna 1899. godine, kada je jedan od tih vozača, Charles M. Murphy, vozio drvenom stazom iza voza Long Island Rail Road i prešao je milju za 57,8 sekundi; tako stekavši nadimak ,,Milja-Po-Minuti Murphy”.

Naročito naporan oblik trka procvjetao je u SAD-u tokom devedesetih godina 19. vijeka. bila je šestodnevna trka. 142 sata (budući da su trke obično počinjale u ponoć, a završile šest dana kasnije oko 22 časa) nonstop takmičenja sa nagradama do 10.000 američkih dolara i međunarodni roster biciklista. Ovaj oblik trke transformisan je prelaskom u formaciju dvočlane ekipe, što se desilo 1899. godine. Šestodnevne trke zadržale su svoju popularnost sve do tridesetih godina prošlog vijeka. Iako se više ne održavaju u SAD, ovaj format takmičenja i dalje privlači veliku pažnju u zemljama kao što su Belgija, Italija, Francuska i Njemačka.

Moderne trke sportskog karaktera

Razvoj biciklističkih trka kao popularnog sporta u Evropi započeo je devedesetih godina 19. vijeka poboljšanjem uslova na drumovima i uvođenjem nekih jednodnevnih klasika koji i danas postoje (na primjer, trka Pariz-Roubaix). Poslije Francuske i Belgije, trke su uvedene u Italiji, Španiji i Holandiji. 1903. godine održan je ,,Tour de France” u trajanju od dvadeset i jedan dan. To takmičenje je ,,sveti gral” biciklizma i nastavljenno je svake godine, osim za vrijeme I. i II. Svjetskog rata. Iza ove premijerne trke nalaze se velike trodnevne turneje po Italiji (Giro d’Italia) i Španiji (Vuelta a España). Obično se ,,Giro d’Italia” održava u maju i junu, ,,Tour de France” u julu, ,,Vuelta a España” u septembru, a Svjetsko prvenstvo u oktobru. Nagrade na ovim takmičenjima su značajne; primjera radi, nagrada na ,,Tour de France” iznosi 2,5 miliona dolara.

Evropske drumske trke bile su pod pokroviteljstvom proizvođača bicikala sve do kasnih dvadesetih godina 20. vijeka, kada su predstavljeni državni i regionalni timovi. Trgovački sponzori vratili su se poslije Drugog svjetskog rata, ali s propadanjem proizvođača bicikala, timovi su se počeli obraćati različitim sponzorima. To je uključivalo proizvođače automobila, osiguravajuće kompanije i banke. Sezona profesionalnih drumskih trka započinje u januaru takmičenjima u Australiji i Maleziji. Nastavlja se od februara do oktobra u Evropi i SAD-u. Zatvara se, ponovo u Aziji, u novembru i decembru. Za većinu biciklista sezona uključuje oko 120 takmičarskih dana koje se raspoređuju na osam mjeseci.

Sa padom šestodnevnih trka tokom perioda depresije u SAD-u, američko zanimanje za biciklizam počelo je nestajati sve do osamdesetih godina 20. vijeka. Američki biciklisti dominirali su na Olimpijskim igrama u Los Angelesu 1984. godine, a 1986. Greg LeMond pobijedio je na prvom od svoje tri Tours de France trke, probudivši američki interes. U Engleskoj je trkama pala popularnost poslije prelaza 20. vijeka, pojavom automobila. Uprkos povremenim britanskim takmičarima koji izgrade karijeru kao profesionalci na kontinentu i sporadičnim serijama trka, poput ,,Milk Race” i ,,Prutour”. Obe su sada propale, tako da biciklizam u Velikoj Britaniji ostaje na marginama.

Rast biciklističkog sporta u Engleskoj uveliko je spriječen zbog bure javnosti koja se dizala svaki put kad se zatvori frekventna cesta. U Aziji i Australiji, međutim, nema takvog otpora javnosti. Ceste su obično okružene gledaocima za vrijeme trka; kao što su ,,Tour Down Under” u Australiji, ,,Tour Langkawi” u Maleziji i ,,Japan” u Japanu. Ove trke privlače mnogo profesionalnih timova iz Europe i SAD. Mnoge druge azijske zemlje imaju i trke, uglavnom za amaterske timove iz regije.

Drumske i trke po stazama za muškarce, održane su na prvim modernim olimpijskim igrama 1896. godine. Žene su ušle u olimpijsko takmičenje u drumskim trkama 1984. godine, a na staze na trkama 1988. godine. Brdski biciklizam, trkačka staza po neravnom terenu, postao je olimpijski događaj za muškarce i žene na igrama 1996. u Atlanti, SAD. Igre u Atlanti obilježile su kao prve olimpijske igre na kojima su profesionalci imali mogućnost učestvovanja u trkama drumskog takmičenja i vremenskim probama.

Takmičenja

Sportom uopšteno upravlja Internacionalna Biciklistička Unija (UCI) sa sjedištem u Švicarskoj i biciklistička federacija svake zemlje. Amaterske trke održavaju se za muškarce i žene na lokalnom, regionalnom i državnom nivoima prema starosnim uzrastima. U rasponu prema naviše od takmičara od 12 do 13 godina. Na Svjetskom prvenstvu amateri se više ne razlikuju od profesionalaca među muškarcima, već se sport dijeli na one mlađe od 23 godine i starije. Mlađi od 23 godine starosti se nazivaju espoir (nadama) a uz njih idu i oni starijeg uzrasta, koji se smatraju seniorima.

Kategorije takmičenja tokom sezone uključuju vremenske probe, koje mogu biti pojedinačni ili timski događaji; jednodnevne ili klasične trke u kojima se udaljenost može kretati između 200 i 280 kilometara (124 do 175 milja) za profesionalce i 140 do 200 kilometara (87 do 124 milje) za amatere; višednevne ili etapne trke; u osnovi, niz klasičnih trka koje se kreću u uzastopnim danima.

Pobjednik etapne trke je biciklista sa najkraćim zbirnim vremenom za sve etape. Takođe su popularne, posebno u Britaniji i SAD, trke s kriterijumima. One se voze na relativno kratkoj distanci od 4 do 5 kilometara (2,5 do 3 milje) u nizu krugova ukupne vrijednosti do 100 kilometara (62 milje).

Događaji na trkačkim stazama uključuju sprint, potjeru, suđenje u trajanju od jednog kilometra, trku s bodovima i trku s keirinom ili motorom. Keirin je posebno popularan u Japanu jer je klađenje na ishod tamo legalno, baš kao i trkama konja ili pasa. Neke evropske biciklističke zvijezde voze se na keirinoj stazi u Japanu, kako zbog iskustva, tako i zbog plate. Trke za ciklo-kros ili trkačke staze, osnovane su sredinom dvadesetih godina prošlog vijeka, pokrivaju neravne terene koji mogu zahtijevati da trkači siđu sa bicikla i hodaju ili trče sa svojim biciklima.

Brdski biciklizam, po neravnom terenu, ali češće nizbrdo nego po ravnici, sve je popularniji. Jedna razlika između biciklizma i trka brdskih bicikala je ta što je ciklo-kros takmičarima dopušteno da voze do tri bicikla tokom trke, dok takmičari u brdskom biciklizmu moraju nositi sav alat potreban za učvršćivanje bicikla. Samo jedan biciklo se može koristiti tokom trke.

Još jedan od nedavnih oblika trka je biciklistička motocross (BMX) trka, koja se može pratiti sve do motokrosa. Trkači (djeca i odrasli) voze se po prljavim stazama koje imaju veliki broj skokova i okreta. BMX trke vrlo su popularne u SAD, Evropi i Australiji. U 2008. godini, BMX trke nastupile su na Olimpijskim igrama u Pekingu u obliku pojedinačne trke za muškarce i za žene.

Doping

Smatra se da je upotreba lijekova za povećanje performansi rasprostranjena u biciklizmu, posebno poslije skandala koji je potresao ,,Tour de France” trku 1998. godine i koji je rezultirao protjerivanjem jednog od vodećih timova (Festina ekipa). Kako bi zaobišli lijekove koje zabranjuje UCI, mnogi profesionalni timovi i pojedinačni biciklisti zapošljavaju doktore kako bi primijenili lijekove koje je teško otkriti, poput eritropoetina (EPO), hormona koji djeluje na povećanje nivoa crvenih krvnih zrnaca i time na protok kiseonika do mišića.

UCI periodično provjerava vozače na nivo crvenih ćelija u krvi, s ograničenjem od 50% (55% za bicikliste iz regija na većoj nadmorskoj visini); sve više od toga se smatra pokazateljem upotrabe EPO-a i ima dvogodišnju suspenziju. Otkrivaju se stimulansi i lijekovi koji smanjuju zamor, poput amfetamina, te su stoga nadmašeni lijekovi za povećanje performansi.

Rekreacija

Biciklizam kao rekreacija postao je organizovan ubrzo poslije takmičarskih trka. U svojim ranim danima biciklizam je na nepromijenjen način spajao polove, posebno nakon osamdesetih godina devetnaestog vijeka, kada je izum bicikla Rover Safety postao pristupačniji. Javni uzbune zbog mogućeg moralnog haosa proizašli su iz toga i iz evolucije ženskog biciklističkog odijela, koje je postajalo sve manje zaokupljajuće i restriktivno.

U moderno doba rekreativni biciklizam temelj je u fitnes kampanjama, posebno u SAD-u, gdje se vjeruje da se redovno vozi više od 65 miliona ljudi. To uključuje više od 6 miliona ljudi koji koriste bicikle za put. Biciklistički i turistički klubovi obiluju Evropom, posebno u Francuskoj, Belgiji, Italiji i Engleskoj.

Vožnja biciklom (cikloturizam) takođe je u porastu širom svijeta. Biciklističke staze stvorene su na ulicama mnogih gradova, u nacionalnim, kao i u gradskim parkovima, a u SAD-u više od 10.000 milja (16.000 kilometara) napuštenih željezničkih ruta pretvoreno je u biciklističke staze.

Transport

Od svog izuma, biciklo je oduvijek bio jeftin i narodni oblik prevoza. Pojava automobila usporila je rast biciklizma kao prevoznog sredstva u nekim zapadnim društvima, dok je u Kini i jugoistočnoj Aziji biciklo ostao vrlo popularan oblik prevoza.

U Africi i nekoliko zemalja srednje Evrope mnogi ljudi se voze biciklom. U devedesetim godinama dvadesetog vijeka građani i urbanisti u industrijski razvijenim zemljama počeli su dovoditi u pitanje ulogu automobila u urbanom životu. Neki su posmatrači optuživali problem prigradskog širenja u zemljama poput SAD, na porast planiranja i dizajna okoline baziranog na automobilima. Međunarodne grupe poput ,,Kritične Mase” formirane su radi podsticanja prometnih zakona i uređenja gradova koji pogoduju biciklizmu.


Izvor: Britannica
Foto: Denver Post